Le quartier Maraach est un vieux quartier habité par les Arméniens.
Nous, les élèves de 6ème, avons visité la rue principale de ce quartier. Elle vient d’être réhabilitée avec le soutien des Nations Unies, comme le vendeur de valises que nous avons interviewé là-bas nous a raconté. De part et d’autre, se dressent des bâtiments alignés, peints récemment avec des couleurs splendides, et des trottoirs destinés aux piétons. La rue aussi a été dallée pour permettre aux piétons de se déplacer librement. En outre, cette rue contient un souk où se trouvent des deux côtés des boutiques et des magasins de toute sorte : de vêtements, boulangeries, épiceries, etc… Quant aux habitants, selon le discothécaire questionné, ils sont très attachés à ce quartier car ils y sont nés. Ils aiment la musique et les chanteurs arméniens, surtout Charles Aznavour, le chanteur français d’origine arménienne : « Ses CD sont les plus vendus » a affirmé notre interlocuteur. Enfin, nous avons remarqué que ce sont des gens bien instruits car les personnes que nous avons rencontrées parlaient toutes très bien le français. Le lundi 30 janvier 2017 Այց Մարաշ թաղամաս, Պուրճ Համուտ Մարաշը հին թաղամաս է, որ բնակեցուած է հայերով: Մենք` 6-րդ դասարանի աշակերտներս, այցելեցինք այս թաղամասի գլխաւոր փողոց: Ինչպէս մեզ տեղեկացուց ճամպրուկավաճառը, որուն հետ այնտեղ հարցազրոյց վարեցինք, փողոցը վերջերս բարեկարգուեցաւ ՄԱԿ-ի աջակցութեամբ: Փողոցի երկու կողմերուն վրայ՝ իրարու ետեւ մէկ գիծով վեր կը բարձրանան շէնքեր, որոնք վերջերս ներկուեցան հիասքանչ գոյներով, եւ հետիոտններուն համար նախատեսուած մայթեր: Փողոցը նաեւ սալապատկուած է, որպէսզի հետիոտնները ազատ տեղաշարժի հնարաւորութիւն ունենան: Բացի այդ, փողոցը ունի նաեւ շուկայ. այս հատուածի երկու կողմերուն վրայ կարելի է գտնել ամէն տեսակի խանութներ` հագուստի, խմորեղէնի, առօրեայ սպառման ապրանքներու և այլն... Ինչ կը վերաբերի թաղամասի բնակիչներիուն, ըստ ձայներիզներու խանութի տիրոջ, որուն հետ մենք զրուցեցինք, անոնք շատ կապուած են թաղամասին, քանի որ այստեղ ծնած են: Անոնք կը սիրեն հայկական երաժշտութիւնն ու հայ երգիչները, յատկապէս ֆրանսացի, ծագումով հայ երգիչ Շառլ Ազնավուրը. « Անոր ձայնասկաւառակները ամենաշատն են, որ կը վաճառուին », հաւաստիացուց մեր զրուցակիցը: Եւ վերջապէս, մենք նկատեցինք, որ Մարաշի բնակիչները շատ կիրթ են, քանի որ մեր հանդիպած բոլոր մարդիկ շատ լաւ ֆրանսերէն կը խօսէին: 6-րդ Դասարանի Աշակերտներ Հայ կաթողիկէ Մեսրոպեան բարձրագոյն վարժարան 30 Յունուար, 2017թ
0 Comments
Կարէն Արաբկիրեանի խօսքը՝ Արցախի զօրակցութեան աշակերտական հաւաքին
11 Ապրիլ 2016 2016 թուականի ապրիլը Արցախ աշխարհին համար սկսաւ ազերի թուրքերուն կողմէ սանձազերծուած աննախընթաց յարձակումով: Զինուորական մասնագէտներու համընդհանուր կարծիքով, Ատրպէճանը այս պատերազմին օգտագործեց ինչպէս ամենաարդիական, նոյնպէս եւ միջազգայնօրէն արգիլեալ զինատեսակներ Ան ռազմի դաշտ իջեցուց աննախընթաց թիւով զօրքեր, որոնց միացան վարձկաններ եւ Թուրքիայէն ժամանած յատուկ ջոկատայիններ: Գործի դրուեցաւ Պաքուի կուտակած զինանոցի ամբողջ տեսականին, օդէն ու ցամաքէն արձակուեցան բազմահազար հրթիռներ՝ ոչ միայն հայկական բանակի դիրքերուն, այլ նաեւ խաղաղ բնակավայրերու ուղղութեամբ: Պարզ դարձաւ, որ քաղաքական նպատակներու կողքին, Ատրպէճանի յանցագործ իշխանութիւնը կը միտէր ծանր վնասներու ենթարկել Արցախի ժողովուրդն ու հայկական բանակը, փոխել սահմանային իրավիճակը եւ ինչու ոչ՝ գրաւել հայկական տարածքներ. Արցախի հիւսիսային Թալիշ գիւղին կարճատեւ գրաւումը՝ ասոր ապացոյցն է: Սակայն ինչ եղաւ արդիւնքին մէջ. Ապրիլեան պատերազմի օրերը նախ եւ առաջ նշանաւորուեցան 18-էն 20 տարեկան Հայ զինուորներու եւ անոնց պատասխանատու սպաներու հերոսութեամբ եւ սխրանքներով: Մենք իմացանք այն զինուորին մասին, որ դուրս եկաւ իր դիրքին վրայ կրակող ադրպէճանական ուղղաթիռին դէմ եւ նախնական զէնքով մը վար առաւ զայն. Մենք իմացանք այն հայ սպային մասին, որ սաստիկ յարձակումի պայմաններուն մէջ, դէպի ետ ուղարկեց իր զինուորները, առանձինը մնաց խրամատին մէջ, կռուեցաւ մինչեւ վերջին փամփուշտը եւ ձեռնառումբով վերջ տուաւ իր կեանքին, ոչնչացնելու համար խրամատ հասած ազերի գրոհայինները: Մենք լսեցինք ռումբի պայթիւնէն 2 ոտքերն ալ կորսնցուցած հայ զինուորին խօսքերը, ուր ան փափաք կը յայտնէր կրկին վերադառնալ ճակատ՝ իր ընկերներուն քով, որեւէ ձեւով անոնց օգատակար դառնալու համար: Ապրիլեան պատերազմի օրերը նաեւ ցոյց տուին, որ հայ մարդիկ՝ Հայաստանի եւ Սփիւռքի մէջ, պատրաստ են տարբեր միջոցներով իրենց մասնակցութիւնը բերել հայրենիքի պաշտպանութեան գործին: Անեկդոտի պէս սկսաւ շրջիլ այն խօսքը, որ պատերազմի ժամանակ երկիրներու մէջ կը մտահոգուին թէ ուր պիտի տեղաւորեն գաղթականները, իսկ Հայաստանի պարագային մտահոգ են թէ ուր՝ որ ճակատին վրայ պիտի տեղաւորեն պատերազմին մասնակցիլ ուզող կամաւորները: Մասնակցութեան տարբեր դրսեւորումներուն մէջ կը փափաքիմ նշել Հայաստանի համալսարանականներուն մէկ նախաձեռնութիւնը. Հարիւրաւոր ուսանողներ թարգմանական խումբեր ստեղծեցին, որպէսզի աշխարհի բոլոր կարեւոր լեզուներու թարգմանեն պատերազմին մասին լուրերը եւ զանոնք տարածեն, որպէսզի միջազգային հանրութիւնը իմանայ ճշմարտութիւնը՝ Ատրպէճանի վայրագութեանց մասին: Եզրակացնելու համար, կրկին կ՛ուզեմ վերադառնալ Ատրպէճանի օգտագործած զէնքերուն եւ խաղաղ բնակիչներու դէմ անոր գործադրած ոճիրներու հարցին. Մենք, որպէս հայ պատանիներ եւ պարմանուհիներ, ընելիք ունինք այստեղ. Մենք պէտք է տեւական դիմումներ ընենք այն երկիրներուն, որոնք զէնքեր կը վաճառեն Պաքուին, պահանջելով, որ դադրին զինել այս ոճրագործ պետութիւնը. Մենք պէտք է դիմենք նման երկիրներու ժողովուրդներուն, որ իրենց հերթին ճնշում բանեցնեն իրենց կառավարութիւններուն վրայ, որպէսզի անոնք յարձակողական զէնքեր չվաճառեն Ատրպէյճանին: Նման նախաձեռնութիւններով մենք մասնակից կրնանք դառնալ այն պայքարին, որուն համար գրեթէ մեզի հասակակից տղաներ չվարանեցան տալու իրենց ունեցած ամենաթանկ բանը՝ իրենց երիտասարդ, տակաւին նոր գարուն մտնող կեանքը: Փառք Հայ Զինուորին:
26 Մայիս, 2015-ին 10-րդ եւ 11-րդ դասարաններու աշակերտները ուղղուեցան դէպի նախակրթարանի բակը, ուր իրենց կը սպասէին EcoTruck-ը եւ Լիբանանի Արեգակնային Ուժի Կազմակերպութեան (Lebanese Solar Energy Society - LSES) ներկայացուցիչները:
Աշակերտները մօտ մէկ ժամ անցուցին այդտեղ` ծանօթացան վերականգնուող ուժերուն եւ անոնց գործածման ձեւերուն եւ ներկայացումը աւարտեցին ծանօթանալով EcoTruck-ի բաղադրիչ ելեկտրական միջոցներուն: Աւարտին, աշակերտները բարձրացան իրենց դասարանները իրենց հետ տանելով կարեւոր տեղեկութիւններ եւ գաղափարներ արդի ելեկտրական միջոցներուն մասին: Հայկ Թապաքեան Բարեսիրտ մարդը եւ հրեշտակը
Գարլին Թորօ Կար ու չկար բարեսիրտ, աշխատասէր մարդ մը կար, որ կ’ապրէր անտառին մէջ եւ շատ աղքատ էր : Երբ ան կը պտըտէր, ծաղիկներ կը ցանէր եւ պտուղներ կը քաղէր, յանկարծ հրեշտակ մը երեւցաւ իրեն եւ ըսաւ. « Բարեսիրտ մարդ, զիս Աստուած ղրկեց, մի' վախնար, դուն շատ պիտի հարստանաս, երբ ամէն օր ցորեն հնձես եւ ամէն օր ճերմակ հագուստներ հագնիս » : Բարեսիրտ մարդը պատասխանեց. « Շատ լաւ, հրեշտա'կ, շնորհակալ եմ, յուսամ միշտ հետս մնաս, ես քեզի շատ պիտի աղօթեմ » : Ան ամէն օր ցորեն կը հնձէր, ճերմակ կը հագուէր եւ կը հարստանայ քանի որ իւրաքանչիւր ամիսը անգամ մը գանց մը կը գտնէր փորած ատենը : Բարեսիրտ մարդը ուրախ կ'ապրի, տուներ կը գնէ եւ աշխարհի ամենակարեւոր բժիշկներէն մէկը կը դառնայ: Այս հեքիաթը մեզի կը սորվեցնէ, թէ պէտք է միշտ բարի, աշխատասէր եւ բարեսիրտ ըլլանք, որպէսզի ապագային լաւ մարդիկ ըլլանք, բարեսիրտ եւ աշխատասէր, եւ ամէն մարդ գովէ եւ սիրէ մեզ : ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Թալինը եւ իր ոսկեայ թագը Սէրլի Պօյաճեան Ժամանակին կ'ապրէր աննման իշվանուհի մը, որուն անունն էր Թալին : Շատ բարի, հնազանդ ու խելացի էր ան : Ան կը զբաղէր գիրքեր կարդալով, գրելով եւ անտառին մէջ ծաղիկներ հաւաքելով : Օր մը ան որոշած էր իր ընկերոջը հետ անտառ երթալ : Կը հասնին անտառ ու կը խաղան : Թալինը կը յոգնի եւ երկար ժամանակ մը ետք կը քնանայ ծառի մը տակ : Ընկերը քանի մը անգամ կը յիշեցնէ իրեն, որ իր գլուխէն հանէ իր ոսկեայ թագը : Երբ գիշեր էր արդէն, Թալինը պալատ կը վերադառնայ ուրախ-զուարթ եւ հոն կը մոռնայ իր թագը : Յանկարծ կը նշմարէ, որ ոսկեայ թագը չկայ : Անմիջապէս կ'ուղղուի հօրը սենեակը եւ կը պատմէ պատահածը : Եւ կը հրամայէ զինուորներուն, որ մինչեւ չգտնեն Թալինին ոսկեայ թագը չվերադառնան : Երկու-երեք ամիս ամիս կ'անցնի, եւ տակաւին զինուորները չեն վերադառնար պալատ : Թալինը անհամբեր կը սպասէր անոնց վերադարձը, բայց՝ ի զուր : Երեք ամիս ետք դուռը կը զարնուի, ներս կը մտնեն զինուորները ձեռքերնին բռնած ոսկեայ թագը : Թալինը շնորհակալութիւն կը յայտնէ անոնց եւ կ'ուրախանայ : Եւ այսպիսով Թալինը գտաւ իր թագը : Ասկէ ետք ամբողջ ընտանիքը կ'ապրի խաղաղ ու երջանիկ : Հեքիաթը մեզի կը սորվեցնէ որ պէտք չէ ըլլանք անուշադիր, պէտք է տէր ըլլանք մեր ապրանքներուն : ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Թռչուններուն եւ կենդանիներուն համաձայնութիւնը Քրիսթին Տէր Յարութիւնեան Ժամանակին անտառին մէջ բնակող կենդանիները կ'ուզէին թագաւոր մը ունենալ : Եւ օր մըն ալ, թռչունները կ'ելլեն եւ կը սկսին կենդանիները կանչել, բոլոր կենդանիները, որովհետեւ թռչունները շատ կարեւոր ըսելիք մը ունէին : Կու գան կենդանիները թռչուններուն քով : Թռչունները կ'ըսեն. - Մենք որոշեցինք, որ թագաւոր մը ունենանք : - Լաւ, - կ’ըսեն կենդանիները թռչուններուն : Եւ կը սկսին համաձայնիլ : Համաձայնելէ ետք, կ’ըսեն, որ Երկուշաբթի օրը ժամը 9:00-ին պէտք է կենդանիները գան ծառին մօտ : Եւ ամէն մէկ կենդանի իր տունը կ'երթայ : Յաջորդ օրը, բոլոր կենդանիները կ'երթան, եւ կ'ուղղուին ծառին մօտ : Եւ երբ կը հասնին համաձայնութեան վայրը, արդէն իսկ թռչունները կենդանիներուն կը սպասէին : Բոլոր կենդանիները կը սպասեն, որպէսզի թռչունները որոշեն : Քանի մը վայրկեան ետք, թռչունները կ'որոշեն անտառի թագաւորը : Թռչուններէն մէկը կ'ըսէ կենդանիներուն. - Անտառի թագաւորը առիւծն է : Եւ բոլոր կենդանիները կ'ուրախանան : Այսպիսով առիւծը կ'ըլլայ անտառի լաւագոյն, ուժեղ եւ խելացի թագաւորը : ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Արամն ու աղուէսը Նանօր Առնելեան Ժամանակին կ'ապրէր փոքրիկ տղեկ մը Արամ անունով : Ան շատ հաւատարիմ, աշխատասէր եւ քաջ տղեկ մըն էր : Երբ ան կը խաղար անտառին մէջ, կը տեսնէ աղուէս մը : Աղուէսը իրեն կ'ըսէ, որ եթէ իրեն հետեւի, շատ գեղեցիկ տեսարան մը պիտի տեսնէր անտառին մէջ : Արամը աղուէսին խօսքերուն հաւատալով անոր կը հետեւի : Ճամբան խաղալով, երգելով կը քալէր, եւ աղուէսը իրեն կ'ըսէր, որ ծաղիկներ քաղէ, որովհետեւ Մայիս ամիսն էր եւ պէտք է մայրը ուրախացնէր : Եւ այսպէս Արամը կը մտնէր խորունկ երազի մէջ : Ան շատ ուրախ էր : Աղուէսն ալ՝ խորամանկ ու ճարպիկ, կը քաջալերէ Արամը, որ ջրհորին մէջէն ջուր խմէ : Արամը կրկին հաւատալով աղուէսին խօսքերուն, կը խմէ ջուրը եւ կը վերածուի նապաստակի, եւ աղուէսը շուտով կ'ուտէ նապաստակը, որ Արամն էր : Բարի պարիկը տեսնելով պատահածը, կը կանչէ որսորդները : Որսորդները արագօրէն կը հասնին օգնութեան. Կը սպանեն աղուէսը, եւ նապաստակը կ'ազատեն : Բարի պարիկը կ'ըսէ նապաստակին, որ խմէ այս տեղի ակէն, եւ Արամը ետ կը վերածուի մարդու : Արամը այս պատահածէն կը սորվի ուշադիր ըլլալ եւ չխաբուիլ մանաւանդ աղուէսներէն, շնորհակալութիւն կը յայտնէ բարի պարիկին եւ կը վազէ դէպի տուն : Նկատի ունենալով, որ 2015 տարին մեր Հայկական Ցեղասպանութեան առաւել քան մէկուկէս միլիոն նահատակներու 100 ամեակն է եւ ինչպէս ամէն տեղ, հանդիսաւոր կերպով զանազան նախաձեռնութիւններ տեղի պիտի ունենան ու սկսած են արդէն ունենալ աշխարհի ամբողջ տարածքին, ուր նոյնիսկ կը գտնուի մէկ հայ եւ ուր Հայութիւնը կը տարածուի յատկապէս ու մասնաւորաբար օտար շրջանակներէ ներս… փափաքեցայ մօրենական ընտանիքիս նախնիներու պատմութիւնը վերյիշել ու վերյիշեցնել յատկապէս մեր երիտասարդ-երիտասարդուհիներուն, որոնցմէ մէկը անձամբ կը պատրաստուիմ ըլլալ։
Մօրենական ընտանիքս կը բնակէր Արեւմտեան Հայաստանի Մուշ քաղաքին մէջ։ Մուշ քաղաքի յատկանիշներէն մէկը շրջանի հայախօս ըլլալն էր եւ ուր հայութիւնը հաւաքուած կը փորձէր իր ինքնութիւնն ու պատկանելիութիւնը պահել ու պահպանել։ Մեր ընտանիքի անդամները 6 հոգիով նաւով գաղթեցին դէպի Լիբանան եւ հաստատուեցան Պուրճ Համուտի մէջ… սակայն դժբախտաբար անոնցմէ մէկը ՝ մեծ մօրս զարմիկը զօհուեցաւ։ Ընտանիքի անդամներս կօշկակարութեամբ կը զբաղէին ու նշանաւոր էին ամէն տեսակ կօշիկներ նորոգելու աշխատանքին մէջ։ Անոնց ծննդավայրը շատ համեստ ու պարզ էր եւ անոնք կը փորձէին իրենց թշուառութեան մէջ միշտ Աստուծոյ փառք տալ, որ Աստուած իրենց կարողութիւնն ու ոյժը կու տայ այս բոլոր դժուարութիւններուն դէմ-յանդիման գտնուիլ ու յաղթահարել։ Ներկայիս հայրս կը զբաղուի երկաթագործութեամբ… իսկ ընտանիքիս ազգանունը բարեբախտաբար փոփոխութեան չենթարկուեցաւ։ Մեր ընտանեկան ներկայ վիճակին մէջ խառն ամուսնութիւն չենք ունեցած եւ յոյսով եմ որ չենք ալ ունենար, որովհետեւ կը կարծեմ որ խառն ամուսնութեամբ հայկականութիւնը կը պարպուի մեր մէջէն ու մանաւանդ մեր նահատակներու շիրիմն ու ոսկորները հանգիստ չեն ըներ։ Մուշ քաղաքէն որպէս աւամդ այսօր պահպանուած է մէկ բան եւ այդ մէկը մեծ մօրս զարմիկին հրաշալի հրացանն է, որ ամէն ամգամ երբ որսորդութեան կ՚երթար, այդ հրացանը միշտ իր հետ էր եւ կարծէք իր կեանքի անբաժան ընկերն էր։ Ընտանիքս Լիբանան հաստատուեցաւ 1915-ի ջարդերէն ճողոպրած եւ հասան 1930-ական թուականներուն, երբ Սիսէն Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւնը կը փոխադրուէր Հալէպ եւ ապա Լիբանանի մէջ գտնուող նարնջենիներու մայրը՝ Անթիլիաս շրջանը։ Այժմ մենք կը բնակինք Անթիլիասի շրջանէն դէպի վեր բարձոինքի մը վրայ, որ կը կոչուի Ծաղկաձոր(Մըզհէր)։ Լիբանան հաստատուելէն ետք, որոշ ժամանակ մեծ մօրս քով մնալէն ետք փոխադրուեցանք Անթիլիասի շրջանը։ Ընտանիքիս անդամները այսօր գրեթէ Լիբանան կը գտնուին, իսկ գերդաստանս շատ երկիրներ, ինչպէս Ամերիկա, Գանատա, Հալէպ եւ այլ տեղեր եւ իւրաքանչիւրը վստահ իր մեծ ներդրումը կ՚ ունենայ Հայկական հարցերով, ազգային թէ եկեղեցական կեանքէն ներս, Հայ Դատի ճամբով եւ այլ զանազան տեսակի ձեւերով։ Վերջապէս, այսօր եթէ ես իմ պապերուս ծննդավայրը ապրէի, պիտի ուզէի ուրիշներուն եւս բարի օրինակ ըլլալ այցելելու իրենց պապենական հողը, համբուրելու եւ դիտելութշնամիին կողմէ կատարուած տեղահանութիւնը եւ ինչու չէ օր մը զանոնք վերանորոգելու յոյսով ապրելու եւ մեր նորօրեայ սերունդի զաւակներուն օգտակար դառնալու, վերադարնալու իրենց պապենական եւ Ս. Հողին վրայ մեր հայրենիքի եռագոյնը անգամ մը եւս ծածանեցնելու։ Թող այս ընտանեկան պատմութիւնս ձօնուած ըլլայ մեր նահատակներու յիշատակին եւ թող անոնց թափած արիւնը պարապ տեղ չհոսի եւ մենք որպէս պատանիներ, մեր երթը շարունակենք դէպի յաղթանակ ուպահանջատիրական ոգիով դէպի մեր Հայրենիքի պաշտպանութեան ի խնդիր։ Քրիսդէլ Աշճեան 11- րդ դասարան Մեծ հայրս տեսած չեմ, բայց երբ մտաբերեմ անոր սասունցի ըլլալը, մտովի կրնամ վերականգնել սասունցիներուն վերաբերող բոլոր առանձնայատկութիւնները եւ բնաւորութեան բոլոր գիծերը: Ո՞վ իր մանկութեան չէ կարդացած Սասունցի Դաւիթի դրուագները, ո՞վ չէ հմայուած սասունցիներու քաջութեամբ: Մօրենական կողմէ ընտանիքիս պատմութիւնը պրպտելով, տեղեկացայ, որ մեծ հայրս՝ Յովհաննէս Կարապետեանը, ծնած է 1912-ին, Սասնայ Զոք գիւղը: Մեծ Եղեռնի օրերուն կորսնցնելով իր ծնողքը՝ ինք ու քոյրը կ'որբանան: Վերջինս ականատես ըլլալով եղեռնի օրերուն երիտասարդ աղջիկներու կրած չարչարանքը, բռնաբարութիւնները՝ շուտով կը կանխատեսէ նաեւ իրեն սպառնացող վտանգը: Քաջ հայուհիի եւ յատկապէս սասունցի հայուհիի արժանապատուութիւնը թոյլ չի տար իրեն, որ կրէ իր նմաններուն անգութ ճակատագիրը: Հազիւ կը յաջողի լուցկիի տուփ մը ձեռք ձգել՝ ինքզինք կը նետէ թփուտներով խիտ տարածք մը ու կրակ տալով թուփերուն՝ վերջ կու տայ իր մատղաշ կեանքին: Ան կը նախընտրէ այրիլ, քան յանձնուիլ բարբարոսներուն: Մեծ հօրս հօրեղբայրը լսելով դժբախտութիւնը կը շալկէ մանուկ Յովհաննէսը ու իր ընտանիքի անդամներուն հետ ճամբայ կ'ելլէ դէպի Գուպին, ուր որոշ ժամանակ մը իջեւանելէ ետք կը շարունակէ իր ճամբան դէպի Գամշլի, ուր կը հաստատուի: Մեծ հօրս հօրեղբայրը խնամքով կը հոգայ ու կը խնամէ փոքրիկ Յովհաննէսը, որ իր եղբօր կողմէ միակ մնացորդն էր: Մեծ հայրս աչքի կը զարնէ ոչ միայն իր աշխատասիրութեամբ, այլ՝ անկեղծութեամբ եւ հաւատարմութեամբ: Ան վստահելի կը դառնայ ոչ միայն հայ շրջապատին, այլ նաեւ Գամշլիի տեղացի արաբ վաճառականներուն քով: Ըսուածին փաստը լաւագոյնս կը պարզուի, երբ տեղացի արաբ վաճառական մը իր հողային արտադրութիւնները կամ որեւէ բերք կշռելու խիստ պատասխանատու գործը կը յանձնէ երիտասարդ Յովհաննէսին, որը բծախնդրութեամբ կը կատարէ զայն երկար տարիներ: Գալով մեծ մօրս, որուն անունը Վարդուհի է, կը սերի Մամիկոնեան գերդաստանէն: Ան բարեկեցիկ ընտանիքի զաւակ եղած է: Օրին իր հայրը՝ Խաչօ Մամիկոնեանը, այնքան համակրելի անձնաւորութիւն մը եղած է, որ տեղացի քիւրտ աղաները նախանձով ու ատելութեամբ լեցուած են անոր հանդէպ: Կը պատմուի, որ այնքան վայելուչ եղած է, որ իրեն սիրահարած է քիւրտ աղային կինը, բայց սասունցիի առնական արժանապատուութիւնը, թոյլ չէ տուած, որ գայթաղի: Ան միշտ ալ հաւատարիմ մնացած է իր կնոջ ու աղջիկներուն: Քիւրտ աշիրապետին աչքին փուշ էր Խաչօն: Նախանձը այն աստիճան կը քրքուի, որ անոր դաշունահարելու անասնային որոշումը կ'առնեն ու կ'իրագործեն: Արիւնոտ հագուստները կը բերուի գիւղ:Նոյն ատեն Վարդուհիին մեծ մայրը հաց կը թխէր, երբ իր առջեւ կը նետեն իր տղուն արիւնոտ հագուստները: Հարազատները մեղմելու համար ցաւը կը փորձեն համոզել, որ նոյն տարազը նաեւ կրնայ մէկ ուրիշին ըլլալ, բայց մօր բնազդային զգացումը չէր ստեր: Քիւրտերը անգթօրէն սպաննած էին մեծ մօրս հայրը, որուն եղբայրը կ'աշխատի վրէժ լուծել խնդիրը յանձնելով իր բարեկամ քիւրտ աշիրապետին, որ կը յաջողի 12 մարդ սպաննելով վրէժ լուծել, բայց սպաննողը կը փախչի ու կ'ապաստանի քարայրի մը մէջ: Մեծ մօրս մայրը իր ամուսինին մահէն ետք կը դառնայ իր հօրենական տունը, իսկ մեծ մօրս հօրեղբայրը իր եղբօր կսկիծը սրտին՝ ժամանակը հասած կը համարէ գիւղէն հեռանալ: Կը հաւաքէ ընտանիքը ու ճամբայ կ'ելլէ դէպի Տէրիք: Հասնելէն ետք կ'աշխատի փրկել իր եղբօր աղջկան կեանքը նաեւ, ուստի ոսկի տալով վստահելի անձնաւորութեան մը, կը յաջողի մեծ մայրս իր քով բերել, իսկ միւս քոյրը կը մնայ մօրը հետ: Հետագային մեծ մօրս մայրը կը ներգաղթէ Հայաստան. երկար տարիներ ետք առիթ կ'ունենան հանդիպելու: Մեծ մօրս հօրեղբայրը ու կինը իրենց զաւակներուն հետ մեծ սիրով կը խնամեն նաեւ մեծ մայրս՝ Վարդուհին, որ կը վկայէ, թէ բոլոր առիթներուն նախ իր պէտքերը աշխատած են հոգալ, ապա՝ միւսներունը: Ջարդէն ճողոպրած այս ընտանիքին մէջ ապահով ու սիրով իր վարդ տարիքին կը հասնի Վարդուհի, երբ օր մը վաճառականին յանձնարարութեամբ բերքը կշռելու նպատակով իրենց շրջանը կ'այցելէ մեծ հայրս ու կը տեսնէ Վարդուհին: Բախտը կը միացնէ զիրենք ու կը կազմեն իրենց ընտանեկան տաքուկ բոյնը ունենալով ինը զաւակ, որոնցմէ երկուքը վաղաժամ կը հեռանան կեանքէն: Մեծ մայրս կը պատմէ, թէ կազմելէն ետք իրենց բոյնը գիշեր մը մեծ հայրս կը հաւաքէ օսմանական անձագրերը ու զայրացած կ'այրէ զանոնք: Ան կը պատմէ նաեւ, որ մեծ հայրս զինուորագրուած եղած է անգլիական բանակին մէջ եւ ծառայած անգլիական նաւատորմին վրայ մինչեւ անգլիացիներուն հեռացումը երկրէն: Մեծ հայրս՝ Յովհաննէս Կարապետեանը, մեծ դեր ունեցած է իր օրերուն Գամշլիի հայ գաղութի կազմակերպական գործերուն մէջ: Եւ որպէս ազգային հասարակական գործիչ անգամներ զրպարտուած, գործէն դուրս դրուած ու նաեւ բանտարկուած է: Բանտէն դուրս գալէն ետք ընկերոջ մը օգնութեամբ կը յաջողի բանալ իր անձնական սրճարանը: Երբ իր կեանքը մասամբ մը կը բարելաւուի, անայայտ մարդիկ, կը մտնեն սրճարան եւ կը յաջողին թունաւորել զինք թոյն լեցնելով անոր գաւաթին մէջ: Մեծ հայրս անդամալոյծ կ'ըլլայ ու մինչեւ մահ կը մնայ անշարժ իր անկողին մէջ: Մեծ հօրս ընտանիքը կը տեղափոխուի Լիբանան, ուր կ'ապրին մինչեւ այսօր: Քեռիներս եւ մօրաքոյրերս կը կրեն նաեւ տարագիր հայի ճակատագիրը ու իրենց ապրուստը ապահովելու համար կը ցրուին աշխարհով մէկ, Ֆրանսա, Ամերիկա, բայց բոլորը իրենց կարգին հայկական հարցի արդար լուծման իրենց բաժինը կը բերեն աշխատելով միութիւններու ու հայկական կազմակերպութիւններու մէջ: Ափսո՜ս, որ խրոխտ Սասունի մեր պապենական տունէն ոչ մէկ մասունք մնացած է, բայց հպարտութեամբ կրնամ ըսել, ես ինքս ինձ արդէն սասունցի կը զգամ: Այսօր Սասունը կ'ապրի մեր տան մէջ, իւրաքանչիւրիս սրտին մէջ: Մայրս իր ձայնով Սասունը ոչ միայն կ'ապրեցնէ, այլ սիրել կու տայ բոլորին: Մեզի համար Սասնայ բարբառով երգելը իսկական վայելք է ու մեծ հպարտութիւն: Հայոց Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին առթիւ, որպէս նոր սերունդի ներկայացուցիչ կը խոստանամ ազգային մեր բոլոր արժէքներուն տէր կանգնիլ, պահել ու պահպանել մեր նախահայրերուն սովորութիւններն ու մանաւանդ հայ արիւնը անաղարտ պահել: Կը ցանկամ երթալ Սասուն, ծունկի գալ Սասնայ պապենական մեր հողին վրայ, մոմ ու խունկ վառել նախահայրերուս սիրելի յիշատակին համար: Նարօտ Ադամեան 10-րդ դասարան Մօրենական արմատներս եղած են Մուսա Լեռէն, ուրկէ գաղթած եկած են նախնիներս մինչեւ Լիբանան: Մեծ հօրս մեծ հայրը, Տուտազլեան ընտանիքի զաւակ, ծնած է 1840-ական թուականներուն Մուսա Լերան Հաճի-Հապիպլի գիւղը ուր ապրած է մինչեւ իր մահը: Ունեցած է 8 մանչ զաւակ: Ան ծանօթ եղած է գիւղին մէջ իբրեւ Էճէնէնց Խաչիկը: 1915-ին չբարցրանալով Ֆրանսական նաւը, կը մնայ իր գիւղը, ուր ջարդի եւ պատերազմի յետեւանքով կը կորսնցնէ իր 7 զաւակները, որոնցմէ մէկ մասը կը զոհուի իսկ միւս մասը անյայտ կը մնայ: Այդ դէպքերէն ետք միայն ողջ կը մնայ իր մէկ զաւակը՝ Պետրոսը, որ արդէն 19 տարեկան էր (ծնեալ 1886-ին): Տարիներ ետք, Պետրոս Տուտագլեան կ'ամուսնանայ Մուսա Լեռցի աղջկան մը, Սիմա Չէոնկիւլեանի հետ (ծնեալ 1898-ին), որմէ կ'ունենայ 5 զաւակ՝ Անուշ (1917), Վարդան (1918), Մարի (1920), Յակոբ (1933) (մեծ հայրս) եւ Վիքթոր (1934): Բոլորն ալ կը ծնին իրենց գիւղը՝ Հաճի-Հապիպլի: Պետրոս արհեստով սանտրագործ եղած է, բայց ան նաեւ զբաղած է հողագործութեամբ եւ հովիւութեամբ: Մեծ հայրս կը պատմէ թէ ան, կանուխ տարիքին, իր մեծ եղբօրը հետ կ'երթար իրենց ոչխարները արածելու, եւ թէ անգամ մը, երբ ինք դեռ փոքր էր, գիւղի ցորերը կորսուած է եւ բախտով շուներու վտանքէն ազատած... Յունիս 1939-ին, հրաման հասած ըլլալով գիւղերէն հեռանալ, Պետրոս Տուտագլեան կ'առնէ իր ընտանիքը եւ կ'ուղղուի դէպի Րաս-Ըլ-Պասիթ, Սուրիա, ուր կ'ընդունէին Մուսա Լեռցիները: Այդտեղ ապրած են շուրջ մէկ ամիս, տախտակէ տուներու մէջ, Ֆրանսացի զինուորներու հսկողութեան եւ ապահովութեան տակ: Սկիզբը որոշուած էր զանոնք Րաս-Ըլ-Պասիթ ձգել, սակայն յետոյ կ'որոշեն զանոնք Լիբանան փոխադրել: Եւ այդ ձեւով, Յուլիսի վերջաւորութեան, վեց գիւղերէ եկած մարդիկ կ'ուղղուին Ֆրանսական նաւերու միջոցով (ինչպէս 1915-ին) դէպի Թրիփոլի, ուրկէ Ռայաք, անկէ ալ Այնճար: Այնճարը ամբողջովին կը յատկացուի Մուսա Լեռցիներուն: Մեծ հօրս հօրը, ինչպէս նաեւ բոլորին, Ֆրանսական իշխանութիւնը կու տայ մէկ սենեակէ բաղկացած տուն մը, ապա ժամանակ մը վերջ՝ պարտէզ մը, ուր մեծ հայրս, ինչպէս իր հայրը, կ'անցընէր իր ժամանակը: Այնճարը կը բաժնեն 6 բաժիններու եւ կ'անուանեն՝ Քապուսիէ, Եօղուն-Օլուք, Խըտըր Պէկ, Հաճի-Հապիպլի, Պիթիաս եւ Վաքըֆ (յիշելով իրենց գիւղերը): Իրենց հայրենի գիւղին յիշատակով, Պետրոս կը բնակի Հաճի-Հապիպլի բաժինը: Մեծ հայրս կը յիշէ եւ կը պատմէ թէ իր հայրը՝ Պետրոս, օր մը որոշած ըլլալով գիւղ վերադառնալ, իր 5 զաւակները կը ձգէ կնոջ քով եւ ինք, երկու բարեկամներու ընկերակցութեամբ, կը վերադառնայ Հաճի-Հապիպլի... Սակայն գիւղը տեսնելով ամայի, կ'որոշէ ետ Այնճար դառնալ եւ հոն մնալ... Լիբանան հաստատուելէ մօտ 6 տարի ետք (1945-ի շուրջ) Վարդան Տուտագլեան կը զինուորագրուի Ֆրանսական Անկախ Ուժերուն մօտ, երբ դեռ մեծ հայրս 12 տարեկան էր: Այդ տարիներուն ալ, նիւթականի պակասութեան պատճառով, Յակոբ դպրոցէն տուն կը ղրկուի եւ չի կրնար շարունակել իր ուսումը, հակառակ իր խելացիութեան եւ աշխատասիրութեան: Այդ ալ շատ մեծ հետք ձգած է իր մէջ: 1953-1954 թուականին, դեռ 20-21 տարեկան երիտասարդ, մաս կը կազմէ գիւղի պաշտպանութեան խմբակին եւ, զէնքը ձեռքին, կը պահէ գիւղին սահմանները շրջակայ իսլամ գիւղերէն (որոնք անդադար կը յարձակէին գիւղին վրայ): 1966-ին Յակոբ Տուտագլեան կ’ամուսնանայ Սիմա Չափարեանի հետ, Մուսա Լեռցի աղջիկ մը որ 3 ամսուայ պզտիկ եղած էր գաղթի ատեն եւ կ’ունենայ 9 զաւակ, որոնցմէ երեքը մահացած են՝ երկուքը հազիւ ծնած (բժշկական միջոցներու պակասութեան պատճառով) իսկ միւսը արկածի հետեւանքով: Յակոբ եւ Սիմա իրենց 6 զաւակներուն կու տան Մուսա Լեռցիի կրթութիւն, փոխանցելով իրենց գիւղի մշակոյթը եւ իրենց մայրենի բարբառը... Անոնք կ'ամուսնացնեն իրենց զաւակներէն չորսը, որոնցմէ մէկը՝ մայրս: Աւելի ուշ, ընտանիքին պէտքերը ապահովելու համար, մեծ հայրս կ'աշխատի ճամբաներու շինութեան մէջ եւ ազատ ժամանակներուն կը զբաղի հողագործութեամբ իր հորմէ ժառանքած պարտէզին մէջ... Մինչեւ այսօր, մեր ընտանիքը կը պահէ իր մայրենի բարբառը, ճաշերը (ինչպէս՝ «Խուրը Թանու»ն, «Ծութընը Թրախըկ»ը, «Կրկուտէկ»ը ...) եւ երգն ու նուագը (ինչպէս՝ ՏԱՈՒԼ-ԶՈՒՐՆԱն)... Ամէն արձակուրդի, երբ Այնճար մնայի, մեծ հայրս եւ մեծ մայրս ինծի կը պատմէին իրենց յիշատակները անցեալէն եւ կը կրկնէին իրենց փափաքը վերադառնալու Մուսա Լեռ, բայց դժբախտաբար երկուգն ալ կը մահանան 2009 թուականին: Ես այսօր կ'ուզեմ իրականացնել այդ փափաքը այցելելով Մուսա Լերան գիւղերը... Հայկ Թապագեան 10-րդ դասարան |
ՄԵՆՔՄեսրոպեան Վարժարանի Աշակերտներ Արխիւ
April 2015
Categories
All
|